|
Sprawdzian szóstoklasisty Egzamin gimnazjalny Matura Nauczyciele Zadanie domowe |
Wyszukiwarka Tytuł wypracowania: Tatry. Tatry wchodzą w skład Karpat Zachodnich i tworzą wielką, skalistą wyspę, która wyraźnie odróżnia się od otaczającego ją terenu. Dzieli się je południkowo wzdłuż Przełęczy Liliowe (zachód) i Przełęczy pod Kopą (wschód) na dwie części Tatry Wysokie (Bielskie i Wschodnie) i Tatry Zachodnie. Tatry Wysokie znajdują się na południowym- wschodzie i są najwyższą częścią Tatr- średnia wysokość to 1713 m n.p.m.. Administracyjnie znajdują się one zarówno na terenie Polski jak i Słowacji. Jednakże w Polsce znajduje się jedynie niewielka ich cześć - ok. 14 %. Ogranicza je Dolina Suchej Wody i Dolina Cicha wzdłuż tzw. Obniżenia Goryczkowej po stronie zachodniej oraz dolna część Doliny Jaworowej, Koperszady Zadnie i Dolina Białej Wody Kieżmarskiej po stronie wschodniej. Tatry są młodym górotworem powstałym podczas orogenezy alpejskiej, około 70 mln lat temu. W okresie trzeciorzędu (ok. 30 mln lat temu) uległy wypiętrzeniu, które nadało im charakter wysokogórski. Najwyższym wzniesieniem całego masywu tatrzańskiego jest Gerlach o wysokości 2655 m n.p.m. Kulminacją polskiej części Tatr Wysokich są Rysy (2499 m n.p.m.). Powyżej 6000 m n.p.m. wznoszą się także szczyty Lodowy, Łomnica, Durny i Wysoka. Najwyższe partie masywu tatrzańskiego stanowi trzon krystaliczny zabudowany ze skał magmowych (karbońskich granitoidów) np. szczyty nad Morskim Okiem, wokoło Doliny Pięciu Stawów Polskich i Roztoki oraz w okolicy Hali Gąsienicowej od Przełęczy Liliowe po Koszystą. Ta część Tatr jest bardzo odporna na czynniki niszczące wskutek czego powstają powierzchnie niedostępnych turni. Do najbardziej odpornych skał tatrzańskich zaliczmy czerwony kwarcyt występujący na Żółtej Turni i Koszystej. Trzon krystaliczny pokrywają utwory osadowe pochodzące głównie z mezozoiku. Wówczas to współczesny obszar Tatr zajmowało morze wraz z morskimi roślinami i zwierzętami. Podczas ruchów górotwórczych nagromadzone na dnie morskim osady poddawane były silnemu naciskowi z południa, co spowodowało ich sfałdowanie. W następnej kolejności obszar ten uległ stopniowemu wynurzeniu - najpierw był wyspą a następnie lądem z wysokim górotworem. Wyłoniony spod wody ląd poddawany był ciągłym procesom budującym i niszczącym tutejszą rzeźbę. Wskutek tego w niektórych miejscach spod utworów osadowych zaczął wyłaniać się trzon krystaliczny. Taka sytuacja ma właśnie miejsce w Tarach Wysokich, gdzie pokrywy osadowe uległy prawie całkowitemu zwietrzeniu odkrywając bardziej odporne skały trzonu krystalicznego. Poszczególne części Tatr Wysokich oddzielają od siebie doliny, które są ze osobą połączone, chociaż nie w sposób bezpośredni, przełęczami znajdującymi się zwykle powyżej 200 m. n.p.m. Doliny na północnych stokach są najczęściej dłuższe od tych na stokach południowych, ale jest ich tam mniej. Od Doliny Białej Wody, której długość sięga 12 km, odgałęziają się liczne doliny boczne: Waksmundzka, Roztoki i Rybiego Potoku. Dalej w kierunku wschodnim znajduje się Dolina Suchej Wody z Pańszczycą. Doliny tatrzańskie biegną z północnego- zachodu na południowy-wschód ( wyj. Koperszad i Doliny Cichej). Tatry Wysokie cechuje wysokogórska rzeźba alpejska w której licznie występują formy polodowcowe, ściany skalne dochodzące do 1000 m wysokości, ostre wierzchołki i wąskie granie opadające pionowymi ścianami lub bardzo stromymi stokami ku wciosowym dolinom. Ta część Tatr odznacza się największymi wysokościami bezwzględnymi i względnymi w całych Karpatach. Po ustąpieniu morza z tego obszaru nastąpił rozwój jego rzeźby m.in. ukształtowała się sieć dolinna. Do plejstocenu Tatry ulegały kilka razy odmłodzeniu wskutek czego uzyskiwały coraz większe wysokości bezwzględne. Rzeki tatrzańskie natomiast coraz bardziej wcinały się w ten górotwór pogłębiając tym samym swoje doliny. Około 2 mln lat temu w Tatrach miała miejsce epoka lodowcowa, podczas której panowały sprzyjające warunki do uformowania się lodowców górskich typu alpejskiego. Doliny w Tatrach zostały wówczas wypełnione lodem (nie w całości jednak). Granica wiecznej zmarzliny znajdowała się wówczas na wysokości 1000-1200 m n.p.m. W okresie plejstocenu masyw ten trzy razy uległ zlodowaceniu natomiast w okresach między nimi rzeki erodowały doliny i wynosiły z nich materiał polodowcowy osadzany w dalszej części dolin - tak powstały m.in. stożki napływowe na Podhalu. Największe lodowce uformowały się w Dolinie Rybiego Potoku oraz Pięciu Stawów Polskich i Roztoki, które połączyły się w Dolinie Białki. Duże lodowce utworzyły się również w Dolinie Suchej Wody i w pobliżu Stawów Gąsienicowych. Lodowce zniknęły z Tatr ok. 10 tys. lat temu. Formami polodowcowymi zachowanymi do dziś są między innymi kotły polodowcowe(w Polsce ok. 60), które obecnie często zajmują jeziora oraz walne doliny. Wielkość zagłębień cyrkowych maleje wraz ze wzrostem wysokości. Przykładami jezior powstałych w zagłębieniach cyrkowych są: Morskie Oko, Wielki Staw Polski, Czarny Staw pod Rysami, Czarny Staw Gąsienicowy, Furkotny Staw Wyżni. Na obszarze Tatr Wysokich występują również jeziora morenowe powstałe w morenie czołowej np. Szczyrbskie Pleso oraz jeziora powstałe wskutek zwałów górskich np. Stawek Staszica czy Czerwony i Dwoisty Staw Gąsienicowy. Jeziora tego typu są jednak znacznie mniejsze. Inną formą polodowcową spotykaną w Tatrach Wysokich są żłoby lodowcowe np. Dolina Roztoki czy Dolina Białej Wody-Białki o charakterystycznym przekroju U- kształtnym. Doliny tatrzańskie odznaczają się licznymi progami lodowcowymi, które często zajmują wodospady, np. Siklawa. Podczas ostatniego zlodowacenia Tatr odznaczającego się najmniejszym lokalnym zasięgiem powstały doliny wiszące np. w Dolinie za Mnichem. Tuż przy powierzchni lodowej procesy wietrzenia odznaczały się większą intensywnością wskutek czego powstały strome ściany nad zagłębieniami cyrkowymi np. w rejonie Czarnego Stawu pod Rysami. Materiał niesiony przez lodowce w postaci bloków skalnych, żwirów, głazów czy gliny obecnie tworzy morenę czołową, środkową, boczną i denną (w dnach dolinnych np. w Dolinie Roztoki). Występują tutaj również złoża dużych bloków skalnych noszących nazwę wantów np. w Wielkiej Świstówce- pod koniec plejstocenu duże bloki skalne oderwały się od ściany Dziurawego i zasypały pokrywę lodową a po jej stopnieniu utworzyły malownicze Wantule. Innymi formami powstałymi w wyniku erozyjne działalności lodowców są wygłady lodowcowe np. w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Wyżej opisana formy polodowcowe kształtowały się podczas całego okresu zlodowacenia. Wyjątek stanowią jedynie moreny, które uformowały się głównie podczas ostatniego glacjału. Po ustąpieniu lodowców rzeźba masywu zmienia się głównie pod wpływem procesów grawitacyjnych oraz erozji fluwialnej (woda płynąca), śnieżnej i eolicznej (wiatr). Intensywność procesów niszczenia wzrasta wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza. Na stosunki wodne w Tarach składają się wysokie sumy opadów, nieduże rozmiary parowania oraz duża retencyjność podłoża skalnego. Obszar ten charakteryzuje się zatem dość dobrym nawodnieniem przejawiającym się licznymi źródłami, potokami, wodospadami i jeziorami. Główna część Tatr Wysokich stanowi fragment Europejskiego Działu Wód rozgraniczającego dorzecze Morza Czarnego i Bałtyckiego. Po obszarze zbudowanym z odpornych skał magmowych (granitoidów) przeważa spływ powierzchniowy. Część wód podlega spływowi w skałach na dość znacznych głębokościach często aż na Podhale, gdzie następują ich wypływy pod ciśnieniem. Wody te nazywane są cieplicami i odznaczają się wysoką temperaturą (do 800 C). W Tatrach Wysokich zlokalizowanych jest najwięcej tatrzańskich źródeł, ale ich wydajność jest znacznie niższa niż w Tatrach Zachodnich. Polska część Tatr Wysokich odwadniana jest przez Rybi Potok, Potok Roztoka, Waksmundzki Potok i Suchą Wodę (czasami znika w podłożu morenowym). W Dolinie Potoku Roztoka na progu skalnym znajduje się największy wodospad w Polsce - Siklawa o wysokości 64 m oraz Wodogrzmoty Mickiewicza. Tatrzańskie jeziora (jest ich ok. 113 po polskiej stronie w tym 28 o powierzchni powyżej 1 ha) nazywane są stawami. Największe z tych stawów położone są w polskich Tatrach Wysokich. Należą do nich między innymi słynne Morskie Oko (największy) oraz Wielki Staw Polski (najgłębszy- 79 m i najbardziej pojemny). Zadni Staw Mnichowy na wys. 2070 m.n.p.m jest najwyżej położonym stawem tatrzańskim. Źródłami zasilania tych jezior są wody podziemne, potoki oraz częściowo woda z opadów i topniejących śniegów. W miejscach, które przez większą część roku są zacienione np. tuż przy ścianach skalnych, zalegają wieloletnie płaty śnieżne. Miejscem ich najliczniejszego występowania (ok. 36) jest rejon Morskiego Oka. W Kotle Mięguszowieckim z kolei nadal znajduje się maleńki lodowiec o grubości do 10 m, który powstał ok. 180 lat temu. Podobne, niewielkie lodowce znajdują się również na Słowacji - pod Miedzianą Ławką i w Dolinie Lodowej. Skalne obszary Tatr Wysokich odznaczają się słabo wykształconymi glebami inicjalnymi lub zupełnym brakiem pokrywy glebowej. W dolinach Suchej Wody, Roztoki i Rybiego Potoku oraz Białki możemy spotkać bielice- gleby kwaśne tworzące się na granitowym podłożu. W okolicy Gęsiej Szyi z kolei wykształciły się inicjalne rędziny. Tatry odznaczają się piętrowym klimatem górskim kształtowanym przez masy powietrza polarnomorskiego (65% wpływu), polarnokontynentalnego (26% wpływu, wywołuje jesienne i zimowe inwersje termiczne), arktycznego (6% wpływu) oraz zwrotnikowego (3% wpływu). Tatry odznaczają się największym promieniowaniem słonecznym w naszym kraju, gdyż występuje tutaj cieńsza warstwa atmosfery oraz jest ona w mniejszym stopniu zanieczyszczona. Pod względem termicznym charakterystyczną cechą obszarów górskich jest pionowy gradient termiczny- spadek temperatury następuje przy wzroście wysokości. Skutkiem tego zjawiska jest wyróżnianie w górach pięter klimatycznych. Na wysokości 1500m n.p.m. średnia temperatura stycznia wynosi -70 C natomiast lipca 11 0 C. W Tatrach często występują duże dobowe wahania termiczne oraz zjawiska inwersji temperatury. Dominują na tym obszarze wiatry wiejące z zachodu i południa. Średnie prędkości wiatrów wzrastają wraz ze wzrostem wysokości. Charakterystycznym wiatrem dla tego obszaru jest halny będący ciepłym, suchym i porywistym wiatrem górskim typu fenowego. Rozkład rocznych sum opadów również jest determinowany wysokością bezwzględną. W Kuźnicach wynoszą one ok. 1000 mm natomiast na Kasprowym Wierchu aż 1850 mm. Granica wiecznych śniegów znajduje się w przybliżeniu na wysokości 2300 m.n.p.m. W Tatrach nie występują jednak lodowce, gdyż nie jest tutaj spełniony warunek orograficzny do ich utworzenia się - brak wystarczająco dużych form wklęsłych terenu na tych wysokościach. Okres zalegania pokrywy śnieżnej w pobliżu Kasprowego Wierchu wynosi średnio 240 dni. Kolejnym elementem meteorologicznym ściśle związanym ze zmianami wysokości jest ciśnienie atmosferyczne. Związek ten określa pionowy gradient baryczny zgodnie z którym ciśnienie maleje wraz ze wzrostem wysokości. Na Kasprowym Wierchu (796 hPa) ciśnienie atmosferyczne jest o ok. 20% niższe w stosunku do tzw. ciśnienia normalnego mierzonego na poziomie morza. W Tatrach Wysokich nie prowadzi się obecnie żadnej działalności przemysłowej. W przeszłości eksploatowana była tutaj ruda żelaza (przetapiana w Kuźnicach) a także miedź i srebro na Hali Pysznej. Wydobycia tych surowców na tym obszarze zaprzestano jednak pod koniec XIX wieku. Na początku XX w. były plany eksploatowania tatrzańskiego granitu, które na szczęście nie zostały zrealizowane. Obecnie jedyną działalnością człowieka na tym obszarze jest kulturowy wypas owiec prowadzony m.in. na Rusinowej Polanie. Tatry Wysokie po obydwu stronach granicy to główny region uprawiania taternictwa. Są one również zaliczane do najważniejszych regionów turystycznych zarówno w Polsce jak i na Słowacji. Znakowanymi szlakami możemy się dostać jedynie na kilkanaście szczytów np. na Rysy, Krywań, Sławkowski Szczyt, Małą Wysoką, Koprowy Szczyt, Jagnięcy Szczyt, Świnicę, Kozi Wierch. Pozostałe szczyty trzeba zdobywać w towarzystwie uprawnionego przewodnika tatrzańskiego. Południowe stoki Tatr w zimie wykorzystywane są przez narciarzy (Szczyrbskie Jezioro, Smokowce, Tatrzańska Łomnica). Na Łomnicę prowadzi nawet kolejka linowa. O atrakcyjności Tatr Wysokich, nie tylko w skali krajowej, ale również międzynarodowej świadczyć mogą tłumy turystów, które odwiedzają ten obszar w ciągu całego roku - latem w celu uprawiania turystyki kwalifikowanej i niekwalifikowanej zimą natomiast również ze względu na turystykę narciarską. Baza noclegowa Tatr to schroniska górskie zarówno po polskiej stronie (schroniska nad Morskim Okiem, w Dolinie Pięciu Stawów Polskich i Gąsienicowej) jak i słowackiej- nazywa się je tutaj chatami. Liczne pensjonaty i kwatery prywatne w podtatrzańskich miejscowościach stanowią również dobrą bazę wypadową w góry dla przybywających tutaj turystów. Ciągle wzrastające zainteresowanie turystów regionem tatrzańskim stanowi dla niego zagrożenie wynikające z niedużego obszaru jaki zajmuje. W 1954 roku po polskiej stronie Tatr został utworzony Tatrzański Park Narodowy, którego celem jest ochrona tych "miniaturowych Alp" przed szkodliwym wpływem człowieka. Tatrzański Park Narodowy wraz ze swoim słowackim odpowiednikiem od 1992 roku tworzy Międzynarodowy Rezerwat Biosfery. |
Najnowsze praceUkład oddechowy ptaków [Biologia]obrazek2 [wirtualny 2] woda-test obrazka [Biologia] test-Rafał [wirtualny 2] polskie góry [Geografia] Najnowsze zadania domoweZEus dowiedział się o plotkarstwie i gadulstwie Syzyfa,ale zan... [Język polski]Wypracowanie na temat II wojny światowej... [] na wypoczynek wybrało się 21 dzieci. Jednak dwie siudme nie prz... [] na wypoczynek wybrało się 21 dzieci. Jednak dwie siudme nie prz... [] Masz problem z rozwiązaniem? Wpisz tu treść swojego zadania...... [] Bądź widoczny w portalu! |